Trzeba zakończyć bezsensowną wojnę z przyrodą

Drodzy Bracia i Siostry!

«Niech się rozleje sprawiedliwość i pokój» — jest to tegoroczny temat ekumenicznego Czasu dla Stworzenia, zainspirowany słowami proroka Amosa: «Niech sprawiedliwość wystąpi jak woda z brzegów i prawość niech się wyleje jak nie wysychający potok!» (5, 24).

Ten sugestywny obraz Amosa mówi nam, czego pragnie Bóg. Bóg chce, aby panowała sprawiedliwość, która jest tak istotna dla naszego życia jako dzieci stworzonych na obraz Boga, jak woda dla naszego przetrwania fizycznego. Ta sprawiedliwość musi się ujawniać tam, gdzie jest potrzebna, a nie ukrywać się zbyt głęboko lub znikać jak parująca woda, zanim będzie mogła nas pokrzepić. Bóg chce, aby każdy starał się być sprawiedliwy w każdej sytuacji, aby zawsze starał się żyć zgodnie z Jego prawami i w ten sposób umożliwiał pełny rozkwit życia. Kiedy szukamy przede wszystkim królestwa Bożego (por. Mt 6, 33), utrzymując właściwą relację z Bogiem, rodzajem ludzkim i przyrodą, wówczas sprawiedliwość i pokój mogą płynąć jak niewyczerpany strumień czystej wody, karmiąc ludzkość i wszystkie stworzenia.

W piękny letni dzień w lipcu 2022 r. rozważałem te sprawy podczas mojej pielgrzymki nad brzegiem Jeziora św. Anny w prowincji Alberta w Kanadzie. Jezioro to było i jest miejscem pielgrzymek dla wielu pokoleń rdzennej ludności. Jak powiedziałem przy tamtej okazji, przy akompaniamencie bębnów: «Ileż to serc przychodziło tu spragnionych i bez tchu, obciążonych ciężarami życia, i to nad tymi wodami znalazło pocieszenie i siłę, aby iść naprzód! Także tu, zanurzeni w dziele stworzenia, możemy usłyszeć jeszcze jeden bijący rytm, matczyny rytm ziemi. I tak jak tętno dziecka, począwszy od łona matki, jest zharmonizowane z jej tętnem, tak też, aby wzrastać jako istoty ludzkie, musimy dopasować rytmy życia do rytmów stworzenia, dającego nam życie» (1).

W tym Czasie dla Stworzenia skupmy się na tych rytmach serca: naszym, naszych matek i babć, biciu serca stworzenia i serca Boga. Dziś nie są one zharmonizowane, nie biją razem w sprawiedliwości i pokoju. Zbyt wielu nie może pić z tej potężnej rzeki. Wysłuchajmy zatem apelu, by stać po stronie ofiar niesprawiedliwości środowiskowej i klimatycznej oraz zakończyć tę bezsensowną wojnę ze stworzeniem.

Widzimy skutki tej wojny w wielu wysychających rzekach. «Na świecie jest coraz więcej (...) zewnętrznych pustyń, ponieważ pustynie wewnętrzne stały się tak rozległe» — powiedział kiedyś Benedykt xvi  (2). Niepohamowany konsumpcjonizm, napędzany przez samolubne serca, zakłóca obieg wody na naszej planecie. Nieokiełznane wykorzystywanie paliw kopalnych i wycinanie lasów powodują wzrost temperatur i poważne susze. Przerażające niedobory wody coraz częściej dotykają nasze domy, od małych wspólnot wiejskich po duże metropolie. Ponadto grabieżcze gałęzie przemysłu wyczerpują i zanieczyszczają nasze źródła wody pitnej, stosując ekstremalne praktyki, takie jak szczelinowanie hydrauliczne w celu wydobycia ropy i gazu, niekontrolowane megaprojekty wydobywcze i intensywna hodowla zwierząt. «Siostra woda», jak nazywa ją święty Franciszek, jest rozgrabiana i staje się «towarem podlegającym prawom rynku» (enc. Laudato si’, 30).

Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu ( ipcc ) przy Organizacji Narodów Zjednoczonych stwierdza, że pilne działania na rzecz klimatu mogą zapewnić, iż nie zaprzepaścimy szansy stworzenia bardziej zrównoważonego i sprawiedliwego świata. Możemy i musimy zapobiec najgorszym konsekwencjom. «Wiele można zrobić!» (tamże, 180), jeśli, podobnie jak wiele strumieni i potoków, w końcu połączymy się w potężną rzekę, aby nawadniać życie naszej wspaniałej planety i naszej rodziny ludzkiej, na rzecz przyszłych pokoleń. Połączmy nasze ręce i podejmijmy odważne kroki, aby sprawiedliwość i pokój mogły płynąć po całej Ziemi.

Jak możemy zasilić przez nasz wkład potężną rzekę sprawiedliwości i pokoju w tym Czasie dla Stworzenia? Co możemy uczynić, zwłaszcza jako Kościoły chrześcijańskie, aby uzdrowić nasz wspólny dom w taki sposób, żeby znów tętnił życiem? Musimy podjąć decyzję o przemianie naszych serc, naszego stylu życia i polityki publicznej, która rządzi naszymi społeczeństwami.

Po pierwsze, wnieśmy swój wkład w tę potężną rzekę poprzez przemianę naszych serc. Jest to niezbędne, jeśli chcemy rozpocząć jakąkolwiek inną przemianę. Jest to «nawrócenie ekologiczne», do którego dokonania wzywał nas św. Jan Paweł ii : odnowienie naszej relacji ze stworzeniem, tak abyśmy nie traktowali go już jako przedmiot wyzysku, ale przeciwnie, abyśmy je chronili jako święty dar od Stwórcy. Uświadommy sobie również, że holistyczne podejście wymaga od nas postawy ekologicznego szacunku w czterech wymiarach: wobec Boga, wobec naszych bliźnich dnia dzisiejszego i jutrzejszego, względem całej przyrody i względem nas samych.

Odnosząc się do pierwszego z tych wymiarów, Benedykt xvi wskazał na pilną potrzebę zrozumienia, że stworzenie i odkupienie są nierozłączne: «Odkupiciel jest Stwórcą, i jeśli my nie głosimy Boga w całej tej Jego wielkości — jako Stwórcy i Odkupiciela — pomniejszamy również znaczenie samego odkupienia» (3). Stworzenie odnosi się do tajemniczego i wspaniałego Bożego aktu stworzenia z niczego tej majestatycznej i pięknej planety i tego wszechświata, a także do skutku tamtego działania, wciąż trwającego, którego doświadczamy jako niewyczerpanego daru. Podczas liturgii i osobistej modlitwy w «wielkiej katedrze stworzenia» (4) wspominamy Wielkiego Artystę, który tworzy jakże wiele piękna, i zastanawiamy się nad tajemnicą, wypływającej z miłości, decyzji stworzenia kosmosu.

Po drugie, przyczyńmy się do przepływu tej potężnej rzeki, zmieniając nasz styl życia. Wychodząc od pełnego wdzięczności podziwu dla Stwórcy i stworzenia, wyraźmy skruchę za nasze «grzechy ekologiczne», jak mówi mój brat, Patriarcha Ekumeniczny Bartłomiej. Grzechy te wyrządzają szkodę światu przyrody, a także naszym braciom i siostrom. Z pomocą łaski Bożej przyjmijmy styl życia, w którym będzie mniej marnotrawstwa i mniej niepotrzebnej konsumpcji, zwłaszcza tam, gdzie procesy produkcyjne są toksyczne i niezrównoważone. Starajmy się, najbardziej jak to możliwe, zwracać uwagę na nasze nawyki i wybory gospodarcze, aby wszyscy mogli mieć się lepiej — nasi bliźni, gdziekolwiek się znajdują, a także nasze wnuki. Współpracujmy w nieustannym dziele stwórczym Boga poprzez pozytywne wybory — wykorzystując zasoby możliwie jak najoszczędniej, praktykując radosną wstrzemięźliwość, utylizując i przerabiając odpady na surowce wtórne oraz korzystając z produktów i usług, coraz bardziej dostępnych, które są przyjazne dla środowiska i społeczeństwa.

Wreszcie, aby potężna rzeka nadal płynęła, musimy zmienić politykę publiczną, która rządzi naszymi społeczeństwami i kształtuje życie dzisiejszej i przyszłej młodzieży. Polityka gospodarcza, która sprzyja skandalicznemu bogactwu nielicznych, a warunkom degradacji dla wielu, oznacza koniec pokoju i sprawiedliwości. Oczywiste jest, że najbogatsze narody zaciągnęły «dług ekologiczny» ( Laudato si’, 51) (5). Światowi przywódcy, uczestnicy szczytu cop 28, mającego się odbyć w Dubaju w dniach od 30 listopada do 12 grudnia bieżącego roku, muszą wysłuchać nauki i rozpocząć szybką i sprawiedliwą przemianę, aby zakończyć erę paliw kopalnych. Zgodnie ze zobowiązaniami podjętymi w ramach porozumienia paryskiego, mającymi na celu ograniczenie niebezpieczeństwa globalnego ocieplenia, nonsensem jest zezwalanie na dalszą eksplorację i rozbudowę infrastruktury paliw kopalnych. Podnieśmy głos, aby powstrzymać tę niesprawiedliwość wobec ubogich i naszych dzieci, które poniosą najgorsze skutki zmian klimatycznych. Apeluję do wszystkich ludzi dobrej woli, aby działali zgodnie z tymi wytycznymi, dotyczącymi społeczeństwa i przyrody.

Inna równoległa perspektywa jest specyficzna dla zaangażowania Kościoła katolickiego na rzecz synodalności. W tym roku zakończenie Czasu dla Stworzenia, 4 października, w święto św. Franciszka, zbiegnie się z otwarciem Synodu na temat synodalności. Podobnie jak rzeki, zasilane tysiącem małych strumieni i większych potoków, proces synodalny, który rozpoczął się w październiku 2021 r., zachęca wszystkich uczestników, na poziomie osobistym i wspólnotowym, do łączenia się w majestatycznej rzece refleksji i odnowy. Cały lud Boży jest zaproszony do włączenia się w angażujący proces dialogu i nawrócenia synodalnego.

Podobnie jak dorzecze rzeki z jej wieloma dopływami, dużymi i małymi, Kościół jest wspólnotą niezliczonych Kościołów lokalnych, wspólnot zakonnych i stowarzyszeń, które czerpią z tej samej wody. Każde źródło wnosi swój unikalny i niezastąpiony wkład, aż wszystkie zbiegną się w ogromnym oceanie miłosiernej miłości Boga. Tak jak rzeka jest źródłem życia dla środowiska, które ją otacza, tak nasz Kościół synodalny musi być źródłem życia dla wspólnego domu i wszystkich, którzy w nim mieszkają. I tak jak rzeka daje życie wszelkiego rodzaju gatunkom zwierząt i roślin, tak Kościół synodalny musi dawać życie, siejąc sprawiedliwość i pokój w każdym miejscu, do którego dociera.

W lipcu 2022 r. w Kanadzie wspominałem Jezioro Galilejskie, gdzie Jezus uzdrawiał i pocieszał bardzo wielu ludzi i gdzie głosił «rewolucję miłości». Dowiedziałem się, że Jezioro św. Anny również jest miejscem uzdrowienia, pocieszenia i miłości, miejscem, które «przypomina nam, że braterstwo jest prawdziwe, jeśli łączy tych, którzy są od siebie daleko, że orędzie jedności, które Niebo zsyła na ziemię, nie lęka się różnic i zaprasza nas do komunii, do komunii różnic, aby na nowo wyruszać razem, ponieważ wszyscy — wszyscy! — jesteśmy pielgrzymami w drodze» (6).

W tym Czasie dla Stworzenia, jako idący za Chrystusem, podczas naszej wspólnej drogi synodalnej żyjmy, pracujmy i módlmy się, aby nasz wspólny dom znów obfitował w życie. Niech Duch Święty nadal unosi się nad wodami i prowadzi nas, abyśmy «odnowili oblicze ziemi» (por. Ps 104, 30).

Rzym, u św. Jana na Lateranie, 13 maja 2023 r.

Franciszek

Przypisy

1.  Homilia nad Jeziorem św. Anny, Kanada,
26 lipca 2022 r.

2.  Homilia podczas Mszy św. z okazji inauguracji pontyfikatu, 24 kwietnia 2005 r.

3.  Rozmowa w katedrze w Bressanone, 6 sierpnia 2008 r.

4.  Przesłanie na Światowy Dzień Modlitw
o Ochronę Świata Stworzonego, 21 lipca 2022 r.

5. «Istnieje bowiem prawdziwy 'dług ekologiczny', w szczególności między Północą a Południem, związany z mającym konsekwencje w dziedzinie ekologii brakiem równowagi handlowej oraz z nieproporcjonalnym wykorzystywaniem zasobów naturalnych, jakiego niektóre kraje dopuszczały się w dziejach» ( Laudato si’, 51).

6. Homilia nad Jeziorem św. Anny, Kanada,
26 lipca 2022 r.