«Wsłuchaj się w głos stworzenia»

Drodzy bracia i siostry!

«Wsłuchaj się w głos stworzenia» to temat i wezwanie tegorocznego Czasu dla Stworzenia. Ten okres ekumeniczny rozpoczyna się 1 września, w Światowy Dzień Modlitw o Ochronę Świata Stworzonego, a kończy 4 października, w święto św. Franciszka. Jest to szczególny czas dla wszystkich chrześcijan, aby razem się modlić i zatroszczyć o nasz wspólny dom. Czas ten, początkowo zasugerowany przez Ekumeniczny Patriarchat Konstantynopola, jest okazją do pielęgnowania naszego «nawrócenia ekologicznego» — nawrócenia, do którego zachęcał św. Jan Paweł ii jako odpowiedzi na «katastrofę ekologiczną», zapowiadaną przez św. Pawła vi już w 1970 r. (1).

Jeśli uczymy się słuchać głosu stworzenia, to zauważamy w nim swoisty dysonans. Z jednej strony jest to słodki śpiew wychwalający naszego umiłowanego Stwórcę, z drugiej zaś gorzki krzyk, który uskarża się na nasze ludzkie złe traktowanie.

Słodka pieśń stworzenia zachęca nas do praktykowania «duchowości ekologicznej» (enc. Laudato si', 216), wrażliwej na obecność Boga w świecie przyrody. Jest to zachęta do oparcia naszej duchowości na «miłującej świadomości, że nie jesteśmy odłączeni od innych stworzeń, ale tworzymy z innymi bytami wszechświata wspaniałą powszechną komunię» (por. tamże, 220). Szczególnie w uczniach Chrystusa to wspaniałe doświadczenie wzmacnia świadomość, że «wszystko przez Niego się stało, a bez Niego nic się nie stało, co się stało» (por. J 1, 3). W tym Czasie dla Stworzenia podejmujemy na nowo modlitwę w wielkiej katedrze stworzenia, rozkoszując się «wzniosłym chórem kosmicznym» (2) niezliczonych stworzeń, wyśpiewujących Bogu chwałę. Złączmy się ze św. Franciszkiem z Asyżu w śpiewie: «Pochwalon bądź, o mój Panie, z wszystkimi Twymi stworzeniami» (Pieśń słoneczna). Złączmy się z Psalmistą w śpiewie: «Wszystko, co żyje, niech chwali Pana!» (Ps 150, 6).

Niestety, tej słodkiej pieśni towarzyszy gorzki krzyk. A raczej chór gorzkich krzyków. Pierwsza woła siostra matka ziemia. Zdana na nasz konsumpcyjny brak umiaru, jęczy i błaga nas o zaprzestanie naszych nadużyć i jej niszczenia. Wołają także różne stworzenia. Skazane na «despotyczny antropocentryzm» (por. Laudato si', 68), będący przeciwieństwem centralnego miejsca Chrystusa w dziele stworzenia, wymierają niezliczone gatunki, na zawsze zaprzestając swoich hymnów pochwalnych ku czci Boga. Ale wołają także najubożsi spośród nas. Narażeni na kryzys klimatyczny, ubodzy dotkliwiej odczuwają skutki suszy, powodzi, huraganów i fal upałów, które stają się coraz intensywniejsze i częstsze. Wołają również nasi bracia i siostry z rdzennych narodów. Z powodu łupieżczych interesów ekonomicznych terytoria ich przodków są najeżdżane i dewastowane ze wszystkich stron, a ich «krzyk wznosi się do nieba» (por. posynod. adhort. apost. Querida Amazonia, 9). Wołają wreszcie nasze dzieci. Młodzież, zagrożona krótkowzrocznym egoizmem, z niepokojem prosi nas, dorosłych, abyśmy zrobili wszystko, co w naszej mocy, by zapobiec zapaści ekosystemów naszej planety lub przynajmniej ją ograniczyć.

Słysząc te gorzkie wołania, powinniśmy okazać skruchę i zmienić szkodliwe style życia i systemy. Od samego początku ewangeliczne wezwanie: «Nawracajcie się, bo bliskie jest królestwo niebieskie» (Mt 3, 2), nawołujące do nowej relacji z Bogiem, zakłada również odmienną relację z innymi ludźmi i ze stworzeniem. Stan degradacji naszego wspólnego domu zasługuje na taką samą uwagę jak inne globalne wyzwania, takie jak poważne kryzysy zdrowotne czy konflikty zbrojne. «Życie powołaniem do bycia stróżami dzieła Bożego jest istotną częścią życia uczciwego, nie zaś czymś opcjonalnym, ani też drugorzędnym elementem doświadczenia chrześcijańskiego» (por. Laudato si', 217).

Jako ludzie wiary czujemy się dodatkowo zobowiązani do postępowania w naszych codziennych działaniach zgodnie z owym wymogiem nawrócenia. Ale nie jest ono tylko indywidualne: «Nawrócenie ekologiczne, niezbędne do stworzenia dynamiki trwałej zmiany, jest także nawróceniem wspólnotowym» (tamże, 219). W tej perspektywie do zaangażowania się w duchu jak największej współpracy wezwana jest również wspólnota narodów, zwłaszcza podczas spotkań Organizacji Narodów Zjednoczonych, poświęconych zagadnieniom środowiskowym.

Szczyt klimatyczny cop 27, który odbędzie się w Egipcie w listopadzie 2022 r., stanowi kolejną okazję do wspólnego wspierania skutecznej realizacji Porozumienia Paryskiego. Również z tego powodu poleciłem niedawno, aby Stolica Apostolska, w imieniu i z ramienia Państwa Watykańskiego, przystąpiła do Ramowej Konwencji Organizacji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu i do Porozumienia Paryskiego, w nadziei, że ludzkość xxi w. «zostanie zapamiętana z tego powodu, że wielkodusznie podjęła swoje poważne obowiązki» (tamże, 165). Osiągnięcie celu paryskiego, jakim jest ograniczenie wzrostu temperatury do 1,5° c , jest sporym wyzwaniem i wymaga odpowiedzialnej współpracy wszystkich narodów w celu przedstawienia ambitniejszych programów klimatycznych lub ustalonych wkładów na poziomie krajowym, aby możliwie jak najszybciej zredukować do zera emisję gazów cieplarnianych netto. Chodzi o «zmianę » modeli konsumpcji i produkcji, a także stylu życia, w kierunku większego poszanowania stworzenia i integralnego rozwoju ludzi wszystkich narodów obecnych i przyszłych, rozwoju opartego na odpowiedzialności, na roztropności/przezorności, na solidarności i trosce o ubogich oraz o przyszłe pokolenia. U podstaw wszystkiego musi być przymierze człowieka ze środowiskiem, które dla nas, wierzących, jest odzwierciedleniem «stwórczej miłości Boga, od którego pochodzimy i ku któremu zdążamy» (3). Przemiana, spowodowana tym nawróceniem, nie może pomijać wymogów sprawiedliwości, zwłaszcza w odniesieniu do pracowników najbardziej dotkniętych skutkami zmian klimatycznych.

Z kolei szczyt cop 15 poświęcony różnorodności biologicznej, który odbędzie się w grudniu w Kanadzie, stworzy dla dobrej woli rządów znaczącą sposobność do przyjęcia nowego wielostronnego porozumienia w celu powstrzymania niszczenia ekosystemów i wymierania gatunków. Zgodnie ze starożytną mądrością lat jubileuszowych, musimy «przypominać, powracać, odpoczywać i naprawiać» (4). Aby powstrzymać dalszą zapaść «sieci życia» — bioróżnorodności — którą dał nam Bóg, modlimy się i wzywamy narody do porozumienia się w kwestii czterech kluczowych zasad: 1) stworzenia jasnej etycznej podstawy do transformacji, której potrzebujemy, aby ocalić bioróżnorodność; 2) przeciwdziałania utracie bioróżnorodności, wspierania jej ochrony i przywracania oraz zaspokajania potrzeb ludzi w sposób zrównoważony; 3) promowania globalnej solidarności, mając na uwadze fakt, że różnorodność biologiczna jest wspólnym dobrem ogólnoświatowym, które wymaga wspólnego zaangażowania; 4) skupienia się na osobach będących w trudnych sytuacjach, w tym osobach najbardziej dotkniętych utratą różnorodności biologicznej, takich jak ludność tubylcza, osoby starsze i młodzież.

Powtarzam: «Pragnę prosić, w imię Boga, wielkie firmy wydobywcze — górnicze, przemysłu naftowego, leśnicze, nieruchomości, rolno-spożywcze — o zaprzestanie niszczenia lasów, obszarów mokrych i gór, o zaprzestanie zanieczyszczania rzek i mórz, o zaprzestanie zatruwania ludzi i żywności» (5).

Nie można nie uznać istnienia «długu ekologicznego» (por. Laudato si', 51) narodów bogatszych gospodarczo, które w ostatnich dwóch stuleciach powodowały większe zanieczyszczenie; wymaga to od nich podjęcia ambitniejszych kroków zarówno podczas cop 27, jak i cop 15. Wymaga to, oprócz zdecydowanych działań w obrębie ich granic, dotrzymania obietnic, dotyczących wsparcia finansowego i technicznego dla krajów uboższych gospodarczo, które już odczuwają większy ciężar kryzysu klimatycznego. Ponadto należałoby pilnie rozważyć również dodatkowe wsparcie finansowe dla zachowania różnorodności biologicznej. Również na krajach mniej zamożnych gospodarczo spoczywa znacząca, ale «zróżnicowana» odpowiedzialność (por. tamże, 52); opóźnienie innych nigdy nie może być usprawiedliwieniem dla własnej bezczynności. Wszyscy musimy działać zdecydowanie. Dochodzimy do «punktu przełomowego» (por. tamże, 61).

W tym Czasie dla Stworzenia módlmy się, aby szczyty cop 27 i cop 15 mogły zjednoczyć rodzinę ludzką (por. tamże, 13) w celu zdecydowanego zmierzenia się z podwójnym kryzysem — klimatycznym i zmniejszenia różnorodności biologicznej. Przypominając zachętę św. Pawła, aby radować się z tymi, którzy się radują, i płakać z tymi, którzy płaczą (por. Rz 12, 15), płaczmy wraz z gorzkim krzykiem stworzenia, słuchajmy go i odpowiadajmy czynami, abyśmy mogli, my i przyszłe pokolenia, nadal radować się słodkim śpiewem życia i nadziei stworzeń.

Rzym, u św. Jana na Lateranie, 16 lipca 2022 r., we wspomnienie Najświętszej Maryi Panny
z Góry Karmel

Franciszek

Przypisy

1. Por. Paweł vi , przemówienie z okazji 25-lecia fao (16 listopada 1970 r.): aas 62 (1970), 833.

2. Jan Paweł ii , por. audiencja generalna (10 lipca 2002 r.), w: «L'Osservatore Romano», wyd. polskie, n. 10-11/2002, s. 47.

3. Franciszek, por. przemówienie do uczestników spotkania na temat «Wiara i nauka: w kierunku cop 26» (4 października 2021 r.).

4. Franciszek, por. Orędzie na Światowy Dzień Modlitw o Ochronę Świata Stworzonego
(1 września 2020 r.).

5. Franciszek, przesłanie wideo z okazji iv Światowego Spotkania Ruchów Ludowych
(16 października 2021 r.).