400. rocznica powstania Kongregacji «de Propaganda Fide» (1622-2022)

Z punktu widzenia historii Kościoła, a w szczególności misji utworzenie Świętej Kongregacji Rozkrzewiania Wiary, bardziej znanej jako Congregatio «de Propaganda Fide» lub po prostu «Propaganda», było wydarzeniem wielkiej wagi.

Kongregacji, jako głównemu urzędowi Kurii Rzymskiej, od 1622 r. powierzona została odpowiedzialność za kierowanie działalnością misyjną na całym świecie.

Po Soborze Trydenckim (1545-1563) pojawiła się potrzeba nowej instytucji w Rzymie, będącej narzędziem do dyspozycji Papieża dla przeprowadzania wewnętrznej reformy Kościoła w krajach europejskich, z których pewne przeszły na protestantyzm, oraz w celu odzyskania utraconych terenów wszędzie tam, gdzie byłoby to możliwe. Miała ona ponadto przyczyniać się do zacieśniania relacji z Kościołem prawosławnym. Dodatkowo miała odpowiadać za szerzenie wiary katolickiej w Ameryce, Azji i Afryce.

Istniały jednak inne jeszcze czynniki, które rodziły potrzebę istnienia Kongregacji misyjnej w Kurii Rzymskiej. Do utworzenia głównego urzędu przyczyniła się także sytuacja kościelna i polityczna w początkach xvii w. W szczególności pilnego zwrócenia uwagi wymagało kierowanie misjami w oparciu o system patronatu. Ta praktyka winna była zostać zniesiona i zastąpiona przez inny system, który lepiej zapewniałby rozwijanie działalności ewangelizacyjnej i umożliwiałby misjonarzom podbijanie serc i umysłów ludności miejscowej.

Reforma ponadto była pilnie potrzebna dla prowadzenia działalności bardziej zjednoczonej i zharmonizowanej. Wzrastająca liczba misjonarzy, pochodzących z różnych instytutów zakonnych oraz duchowieństwa świeckiego, zaangażowanych w szerzenie wiary, stwarzała wymóg takiego znormalizowanego podejścia.

Krótki pontyfikat Grzegorza xv (1621-1623) był bardzo znaczący dla odrodzenia katolicyzmu. Ten pierwszy Papież o formacji jezuickiej starał się nie tylko kontynuować wewnętrzną odnowę Kościoła, lecz także odzyskać utracony przezeń teren. W 1622 r. powołał do życia Świętą Kongregację Rozkrzewiania Wiary, ażeby ofiarować Kościołowi nadrzędną władzę centralną, obejmującą całą dziedzinę misyjną. Koncepcja będąca u podstaw tego urzędu była taka, że Papież jako uniwersalny pasterz dusz miał być w pełni odpowiedzialny za szerzenie wiary. Kongregacja miała zatem koordynować działalność misyjną Kościoła — i jej przewodzić — która do tamtej pory była kontrolowana przez katolickich władców Hiszpanii i Portugalii. Utworzenie Kongregacji de Propaganda Fide było zatem aktem, który zagwarantował pontyfikatowi Grzegorza xv trwałe miejsce w historii oraz zapoczątkował nową epokę w historii misji w czasach nowożytnych. Papież Ludovisi powołał do życia nową Kongregację 6 stycznia 1622 r. Wybór uroczystości Objawienia Pańskiego, dawnego wspomnienia powołania pogan do królestwa Chrystusowego i do Jego nauczania, jest znamienny dla tego, co było uważane za główne zadanie Kongregacji. Jednocześnie nawiązuje do misyjnego posłania Chrystusa (Mt 28, 18-20) i do duszpasterskiej odpowiedzialności Papieża za wszystkie narody.

Konstytucja apostolska Inscrutabili divinae z 22 czerwca 1622 r. przede wszystkim zastrzegała w pełni obowiązek i prawo Papieża do szerzenia wiary jako główne zadanie przynależne roli Papieża jako pasterza dusz.

Uderza położenie akcentu na element pastoralny. Wielokrotnie mowa jest o obowiązkach duszpasterskich Papieża, z których jednym jest prowadzenie osób, będących poza nią, do wejścia do owczarni Chrystusa. Wśród tych, którzy są poza, wymieniani są chrześcijanie odłączeni z powodu schizmy lub herezji, jak również niewierzący. Tak jak Chrystus uczynił wszystko dla zbawienia ludzi, również Papież winien robić wszystko, co w jego mocy, żeby doprowadzać ludzi do Kościoła.

Z tego względu cały system misyjny miał zostać podporządkowany centralnej władzy rzymskiej. Wszyscy misjonarze mieli od niej zależeć w sposób możliwie jak najbardziej bezpośredni i być wysyłani na misje. Metody miały być uregulowane przepisami, a urząd miał przydzielać obszary misyjne.

Druga część konstytucji nawiązywała do uroczystego erygowania kanonicznego nowej Kongregacji. Następnie wskazany był w ogólnych zarysach porządek prac. Papież powołał do życia Kongregację, składającą się z trzynastu kardynałów, dwóch prałatów i jednego sekretarza, którym powierzył i polecił sprawy związane z krzewieniem wiary.

Grzegorz xv podjął niezbędne środki zabezpieczające, by dać tej rzeczywistości solidne podstawy, przyznając więcej wsparcia i przywilejów. Pod zwierzchnictwem tej dykasterii praca misyjna nabrała nowego rozmachu. Kompetencje były bardzo szerokie, obejmowały wszystkie kwestie związane z działalnością misyjną.

Scentralizowanie tej ostatniej pod jedną dykasterią miało wiele zalet, w szczególności ze względu na to, że zapewniało lepszą koordynację pracy. Opieka duchowa i materialna mogła być sprawowana w sposób harmonijny, z należytym uwzględ-nieniem globalnej sytuacji potrzeb terenów misyjnych.

Następca Grzegorza, Urban viii (1623-1644) znacząco wsparł rozwój misji poprzez utworzenie drukarni — Typographia Polyglotta (1626 r.). Założył ponadto Collegio Urbano w Rzymie (1627 r.), mające na celu formowanie misjonarzy i wysyłanie ich w szczególności na Daleki Wschód.

Pochodzący z Rawenny ks. prał. Francesco Ingoli (1578-1649) został mianowany pierwszym sekretarzem Kongregacji i zostało mu powierzone ogromne zadanie stworzenia podstaw do jej rzeczywistego funkcjonowania. Z wielkim zapałam kierował on przez 27 lat działalnością tej młodej Kongregacji, podejmując rozmaite inicjatywy.

Siedziba, w której dziś mieszczą się biura Kongregacji, nie ma jednej jednolitej struktury, a to dlatego, że składa się z różnych budynków, powstałych w różnych epokach i projektowanych przez różnych architektów. Główną siedzibę stanowi budynek wybudowany w xvi w. na polecenie kard. Ferratiniego przy placu Hiszpańskim, który ówcześnie nazywał się plac Trinità dei Monti. Ks. prał. Juan Bautista Vives (1545-1632) z Walencji, w Hiszpanii, nabył ten budynek od spadkobierców kardynała w 1613 r. Po kilku rozprawach sądowych objął go w posiadanie w 1625 r. i ofiarował Kongregacji. Następnie, w 1626 r. powierzono mu utworzenie Collegio Urbano i kierowanie nim. Później, w 1633 r., również główna siedziba Świętej Kongregacji została umieszczona w aktualnym miejscu.

W latach między 1639 a 1646 zostało dobudowane wschodnie skrzydło budynku przez architekta Gaspare de Vecchiego. Jednocześnie zostały przeprowadzone pokaźne prace wzmocnienia Palazzo Ferratini. Twórcą jego aktualnej, nowej fasady był Gian Lorenzo Bernini w 1644 r.

Za pontyfikatu Innocentego x Francesco Borrromini, mianowany w 1646 r. architektem Kongregacji, zaprojektował i wybudował nowe Collegio Urbano z monumentalną fasadą, przy via di Propaganda, a także nową kaplicę, która zastąpiła oratorium Berniniego. Z rozmaitych powodów prace ciągnęły się około dwudziestu lat i zostały zakończone w 1665 r., w czasie pontyfikatu Aleksandra vii .

Święta Kongregacja «de Propaganda Fide» została przemieniona w Kongregację Ewangelizacji Narodów czyli de «Propaganda Fide» na mocy konstytucji apostolskiej Regimini ecclesiae universae z 1967 r., a później po prostu w Kongregację ds. Ewangelizacji Narodów na mocy konstytucji apostolskiej Pastor Bonus z 1988 r. Po reformie wprowadzonej przez konstytucję apostolską Praedicate Evangelium z 2022 r. obecna nazwa to Dykasteria ds. Ewangelizacji, sekcja ds. pierwszej ewangelizacji i nowych Kościołów partykularnych.

* Kierownik Biura Dykasterii
ds. Ewangelizacji

Ks. prał. Camillus Johnpillai *